Cây chay

Cây chay hẳn không còn xa lạ với người dân Việt Nam, đặc biệt là vùng Bắc Bộ, cây thường được trồng để làm bóng mát hoặc làm cây cảnh trong sân vườn. Đây cũng là một loại cây lâu năm mang cho gia chủ nhiều ý nghĩa phong thủy và làm nguyên liệu trong những bài thuốc quý dân gian. Để tìm hiểu rõ hơn và loại cây này, cùng Nhà vườn Ngọc Lâm chia sẻ những thông tin hữu ích về loại cây này nhé!

Thông tin cơ bản về cây chay

#1. Nguồn gốc xuất xứ

Cây chay thuộc họ dâu tằm có tên khoa học là Artcarpus tonkinensis A Chey. Tại Việt Nam, cây chay được trồng chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc như Bắc Kạn, Lai Châu, Lào Cai,… và đang dần mở rộng ra Thanh Hóa, Hà Giang, Bắc Giang,… Chủ yếu cây thường mọc tự nhiên ở trên đất đồi, ven rừng hoặc người dân lấy về trồng tại vườn.

Tuy nhiên, do tình trạng khai thác rừng làm đất canh tác, ưu tiên trồng cây ăn quả, cây có hiệu quả kinh tế cao nên số lượng cây chay tự nhiên đang dần khan hiếm. Thay vào đó, người trồng nhân giống để trồng ở các công trình nhà ở, khu vực sân vườn,… Đặc biệt, đây cũng là loại cây đặc hữu chỉ có và sinh trưởng ở nước ta.

Một loại khác là cây chay cảnh. Cây chay cảnh là một dạng biến thể của cây chay rừng xưa. Do có kích thước lớn hơn nên mọi người đã tìm cách để lai tạo ra những cây chay cảnh nhỏ xinh hơn, phù hợp với điều kiện sống hiện đại.

#2. Đặc điểm cây chay

Cây chay là cây thân gỗ, nhẵn, vỏ xám, có chiều cao trung bình từ 10 đến 15m, riêng cây chay cảnh thì có kích thước nhỏ gọn hơn. Cành của cây chắc khỏe, tán lá rất rộng, độ che phủ và tạo bóng mát lớn.

Lá cây có hình bầu dục, mọc so le thành hai hàng, gân lá nổi rõ với chiều dài từ 7-15cm, chiều rộng từ 3-5cm. Mặt dưới của lá có lông nhung ngắn. Búp và canh có lông màu vàng nhạt, khi già chuyển sang màu nâu sẫm.

Hoa cây chay mọc đơn độc trong nách lá, thường cho ra hoa vào tháng 3-4 và tháng 7-9. Quả cây tròn, có vị hơi chua, khi chín thì có màu vàng, thịt mềm hồng. Hạt to tròn như hạt xoan, có nhiều nhựa.

Vỏ và rễ cây có vị chát, thường được sử dụng để ăn cùng trầu. Rễ chay có phần thịt vỏ mềm, màu nâu hồng; phần ruột màu trắng, có vị chát pha chút hơi ngọt.

Ưu điểm của cây chay là có thể trồng được quanh năm, thích hợp nhất vào mùa mưa. Đây thuộc nhóm những cây dễ trồng, dễ chăm sóc và rất ít khi bị sâu bệnh.

#3. Cây chay có mấy loại?

Cây chay được chia làm hai loại phổ biến, đó là chay đỏ (hay còn gọi là cây chay ruột đỏ, cây chay vỏ tía) và cây chay xanh. Cả hai loại cây này đều có những đặc điểm tương đối giống nhau.

Tác dụng của quả cây chay

Chay là một loại cây quen thuộc và có tính ứng dụng cao trong đời sống. Hầu hết các bộ phận của cây đều có thể sử dụng trực tiếp hoặc chế biến thành các sản phẩm gián tiếp khác. Chúng vừa có ý nghĩa trong y học, vừa có thể làm ẩm thực và tạo bóng mát cho môi trường, cảnh quan.

**** Công dụng đối với đời sống hằng ngày

Quả chay có thể chế biến thành những món ăn ngon, lạ miệng và cực kỳ dễ chế biến như cá kho quả chay, canh chua nấu cùng quả chay, cua đồng kho quả chay,… Vị chua ngọt giúp món ăn thêm phần thanh đạm và dậy vị. 

Những món này cũng rất hiệu quả trong việc giải nhiệt nóng cho cơ thể, nhất là vào những ngày hè nắng nóng. Ăn những món từ quả chay, ắt hẳn không ít người sẽ nhớ đến hương vị tuổi thơ, nơi miền quê yên bình với cây đa – giếng nước – sân đình.

Ngoài ra, cây chay cũng là một loại cây xanh với công dụng chính là điều hòa không khí, mang lại cảm giác tươi mát, trong lành. Sử dụng cây chay để trang trí còn tạo cảm giác thân thuộc, gần gũi bởi cây này mang đậm giá trị văn hóa Việt Nam. 

Là loại cây thân gỗ nên gỗ cây thường được sử dụng làm gỗ gia đình, đồ nội thất và đồ thủ công khác. Gỗ loại cây này được xếp vào nhóm 8 nhóm gỗ nhẹ cùng các cây gỗ quý khác như: bồ đề, bồ kết, bông bạc, bồ hòn,.. Dù mang tính thẩm mỹ cao nhưng gỗ cây chay có nhược điểm là dễ cong vênh và khả năng cao bị mối mọt, đồ bền không cao.

**** Công dụng trong y học

Phần rễ, quả và vỏ cây chay đều là những thành phần đóng vai trò quan trọng trong rất nhiều bài thuốc y học cổ truyền Việt Nam. Đặc biệt, trong Viện Hóa học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cũng đã thiết lập nhiều công trình nghiên cứu, thử nghiệm liên quan đến ứng dụng trong y học hiện đại của cây chay Bắc Bộ. Với mục đích chữa các bệnh lý về xương khớp, thoái hóa cột sống, chữa trị thoái hóa đốt sống cổ, điều trị thần kinh tọa, Lupus,…

Các nhà khoa học chỉ ra rằng có 4 loại hoạt chất cực hiếm có trong cây chay, đó là Maesopsin, Alphitonin, Kaempferol và Artonkin. Những chất này có công dụng gây ra ức chế miễn dịch và chống viêm cực tốt. Đặc biệt, chúng chỉ gây ức chế miễn dịch gây bệnh chứ không gây ảnh hưởng đến miễn dịch có lợi của cơ thể. Chúng cùng phần rễ có tác dụng chữa bệnh về đau lưng, làm chắc chân răng.

**** Ý nghĩa phong thủy

Xưa nay người ta vẫn tin rằng loài cây này mang đến nhiều may mắn và tài lộc cho gia chủ. Hình dáng sum suê của cây chay tượng trưng cho sự vững chãi, thịnh vượng, luôn che chở, thu hút những điều tích cực cho gia đình.

Cách trồng cây chay hiệu quả

#1. Điều kiện nhiệt độ trồng cây chay

Cây chay là cây trồng nhiệt đới, chính vì vậy nếu có thể chủ động tưới nước thì có thể trồng được quanh năm.

Tuy nhiên, thời điểm thích hợp nhất để trồng loại cây này là đầu mùa mưa. Cây chủ động hấp thụ được nước nên nhanh bén rễ và đỡ được công chăm sóc. Với khí hậu nóng ẩm vùng nhiệt đới nước ta, cây thường mọc tự nhiên và thường thấy ở vùng rừng xanh ẩm với độ cao dưới 700m.

#2. Cách lựa chọn giống cây chay

Hiện nay, việc nhân giống cây chay được thực hiệu bằng nhiều phương pháp khác nhau như ghép cành, chiết cành và phổ biến nhất vẫn là nhân giống bằng hạt, sau đó ươm thành cây non.

Hạt giống phải được lựa chọn kĩ để đảm bảo hạt to đều, không lấy từ quả sâu bệnh, như vậy sẽ giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt.

#3. Đất trồng cây chay

Cây chay là cây rất dễ chăm sóc, tuy nhiên cây lại rất kén đất. Đất trồng cây chay nên là loại đất feralit hoặc đất có tầng đất sâu và dày, nhiều mùn. Đồng thời, đất phải thoát nước tốt, tránh gây ngập úng, thối rễ cây.

#4. Kỹ thuật gieo – trồng cây chay

*** Chuẩn bị giống và nguyên vật liệu:

• Cây chay giống
• Phân bón, vôi bột
• Nước
• Dụng cụ: cuốc, xẻng,…

*** Các bước tiến hành trồng:

Đào hố trồng cây chay: hố trồng cây nên được đào trước đó 1 tháng. Kích thước hố tối thiểu là 40x40x40cm và khoảng cách giữa các hố khoảng 7m trở lên. sau khi đào, bạn cần bón lót cho mỗi hố một lượng phân bón NPK kết hợp với phân lân và vôi bột khử trùng. Đặc biệt, cần trộn với đất và ủ trong khoảng một tháng trước khi đem cây ra trồng, tránh trường hợp cây bị sốc phân và hạn chế nguy cơ nhiễm các sâu bệnh hại từ đất.

Khi trồng bạn nên trồng vào điều kiện thời tiết mát mẻ, trồng vào sáng sớm hoặc chiều mát, như vậy giúp cây đỡ héo sau khi trồng. Đặc biệt lưu ý nên trồng những nơi thoáng, có diện tích rộng để bộ tán cây có thể phát triển.

Khi trồng, cần bóc túi nilon và đặt bầu đất vào chính giữa hố. Chỉnh hướng sao cho cây đứng thẳng và lấp đất đều quanh gốc cây. Dùng tay nén chặt và cắm thêm cọc để hỗ trợ cây đứng thẳng cho cây. Trồng xong nên tưới nước ngay cho cây để cung cấp độ ẩm và giữ ẩm trong suốt quá trình đầu mới trồng.

Cách chăm sóc cây chay

#1. Tưới tiêu – phân bón cho cây chay

Về nhu cầu nước tưới: cây chay có nhu cầu nước tưới cao so với các loại cây khác, đặc biệt là vào thời điểm mùa hè nắng nóng. Người trồng cần để ý đến những thời điểm này để tăng lượng nước tưới cho cây, đặc biệt là vào thời tiết khô hanh, giai đoạn cây sắp ra hoa và đang ra quả. Ngoài ra, cũng cần lưu ý vào mùa mưa phải xới đất thường xuyên, tránh tình trạng ngập úng dẫn đến thối rễ. 

Về phân bón cho cây: bón phân hữu cơ, phân phải được ủ hoai mục trước khi bón cho cây.

#2. Phòng bệnh

Cây chay được xem là loại cây khá khỏe mạnh nên ít bị sâu bệnh hại. Cần lưu ý một số loại bệnh hại cây thường gặp là sâu đục quả và thối rễ. Trường hợp này cần chăm sóc, theo dõi thường xuyên để có thể xử lý kịp thời, dứt điểm.

Bạn có thể phun một số loại thuốc bảo vệ thực vật theo liều lượng đã quy định. Nếu như cây có biểu hiện thối rễ, cần nhanh chóng đào xới đất để giúp rễ cây khô ráo hơn.

#3. Cắt tỉa cây chay

Cắt, tỉa, tạo hình cho cây chay là kỹ thuật quan trọng, ảnh hưởng rất nhiều đến giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa phong thủy của cây. 

Nếu cây bị chặt ngang, từ gốc sẽ nảy lên rất nhiều chồi. Do đó, khi trồng người ta phải tỉa bớt chúng, chỉ để lại 1-2 chồi để phát triển thành cây. Việc uốn, tạo hình phải tùy thuộc vào đặc điểm, dáng từng loại cây và điều kiện tự nhiên trên thực tế.

Thường xuyên tỉa bớt cành lá, không để cành lá quá um tùm, như vậy sẽ che khuất ánh sáng chiếu vào nhà, dẫn đến ngôi nhà bị thiếu sáng, tối tăm và thiếu dưỡng khí,…

Mua cây chay ở đâu?

Mang đến nhiều giá trị trong đời sống và y học, nhưng giá cây chay non lại không quá đắt, chỉ từ 20.000-50.000VND/cây. Tuy nhiên, với những cây chay lâu năm, có dáng cổ thụ đẹp – độc – lạ thì số tiền bỏ ra có thể lên đến vài chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng. 

Hiện nay, cây phân bổ ngoài tự nhiên và được rao bán tại các tỉnh Lào Cai, Bắc Kạn, Lai Châu,.. sẽ có giá đắt hơn so với cây chay bán ở Hà GIang, Hà Nam, Bắc Giang và một số tình miền Trung. Nguyên nhân của sự khác biệt về giá này là so khác biệt về kích thước, hình dáng và năm tuổi của cây.

Nhà vườn Ngọc Lâm là một địa chỉ uy tín tại miền Bắc với đầy đủ các loại giống từ cây non cho đến cây trưởng thành, cây cổ thụ. Tại đây, bạn sẽ được tư vấn tìm giống cây phù hợp với mục đích và cách chăm sóc cây một cách tốt nhất.

Bài viết này là những chia sẻ của Nhà vườn Ngọc Lâm về thông tin cơ bản cũng như cách chăm sóc cây chay. Mong rằng bạn có đã có thêm nhiều kiến thức bổ ích về loại cây này. Đừng quên ghé trang web thường xuyên để cập nhật những thông tin mới nhất về các loại cây khác nhé!